Ο Αντώνης Λιάκος στο iEidiseis για την Επανάσταση του 1821, τους μύθους και τη διαστρέβλωση της ιστορίας

«Ο εορτασμός των 200 χρόνων της επανάστασης χρησιμοποιείται για να στερεωθεί μια νέα ηγεμονία. Μια νέα ηγεμονία που βασίζεται σε αποκλεισμούς και δημιουργία νέων ιεραρχιών, με πυρήνα μια συμμαχία ανάμεσα σε εκσυγχρονιστική Δεξιά και δεξιόστροφο εκσυγχρονισμό».

«Η Επανάσταση έβαλε το λαϊκό στοιχείο συνδιαμορφωτή στις εξελίξεις και στις τύχες της ελληνικής πολιτείας. Θα ήταν διαφορετικά αν η Ελλάδα είχε ιδρυθεί ως μετεξέλιξη ενός δυναστικού κράτους ή ως αποτέλεσμα διεθνών συνθηκών χωρίς να έχει προηγηθεί η επαναστατική συγκρότηση της νέας πολιτείας. Λίγες χώρες ιδρύθηκαν, τον 19ο αιώνα, από επαναστάσεις, όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία».

Τα παραπάνω τονίζει ο Αντώνης Λιάκος, ιστορικός και Ομ. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μιλώντας στο iEidiseis για τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821.

Μιλώντας, μάλιστα, για τους στόχους του γιορτασμού, αναφέρει πως «το αφήγημα που φαίνεται να προβάλλεται είναι η εκσυγχρονιστική και όχι η εθνολαϊκίστικη εκδοχή των 200 χρόνων ιστορίας», επισημαίνοντας: «Είμαστε πια μακριά από την ιστορία του περιούσιου έθνους, μακριά από την διήγηση της Ελλάδας ως θύματος των ισχυρών, δεν ακούγεται το αφήγημα της υστέρησης της Ελλάδας έναντι της Ευρώπης. Τώρα παίζει το σενάριο της «επιτυχημένης Ελλάδας». Της Ελλάδας που διάλεγε πάντα τη σωστή πλευρά της ιστορίας. Πρόκειται για ένα αυτοεγκωμιαστικό αφήγημα. Επιστημονικά είναι αφελές. Ωστόσο έχει πολιτική στόχευση. Στο υπόβαθρό του υπάρχει το αφήγημα για τις δυο Ελλάδες, εκείνη που συντάσσεται με τις «μεταρρυθμίσεις» και εκείνη που υπερασπίζει τα «κεκτημένα».

Παραπέμπει στη θεωρία για τις δυο κουλτούρες στην Ελλάδα. Η ανατολίτικη και η φιλοευρωπαϊκή, η εκσυγχρονιστική και η underdog κουλτούρα, πολιτικός ορθολογισμός και συναισθηματικός ανορθολογισμός, μνημόνιο και αντιμνημόνιο, λαϊκισμός και αντιλαϊκισμός. Με βάση αυτούς τους δυϊσμούς, ο εορτασμός των 200 χρόνων της επανάστασης χρησιμοποιείται για να στερεωθεί μια νέα ηγεμονία. Μια νέα ηγεμονία που βασίζεται σε αποκλεισμούς και δημιουργία νέων ιεραρχιών, με πυρήνα μια συμμαχία ανάμεσα σε εκσυγχρονιστική Δεξιά και δεξιόστροφο εκσυγχρονισμό».

-Τι σηματοδότησε η Επανάσταση του 1821 για τους επόμενους αγώνες του λαού μας κ. Λιάκο;

Το 1821 ήταν συστατικό γεγονός για τη συγκρότηση του ελληνικού λαού ως πολιτικό σώματος και εγκατέστησε την έννοια λαός στο κέντρο του έννομου καθεστώτος που δημιούργησε. Τα πρώτα συντάγματα ήταν καθοριστικά. Στη θέση των πιστών και των υπηκόων δημιούργησε πολίτες με δικαιώματα και υποχρεώσεις.

Το 1821 ήταν συστατικό γεγονός για τη συγκρότηση του ελληνικού λαού ως πολιτικό σώματος και εγκατέστησε την έννοια λαός στο κέντρο του έννομου καθεστώτος που δημιούργησε

Αν και δεν εγκαθιδρύθηκε δια μιας, και άπαξ, δημοκρατία, εντούτοις η παράδοση αυτή που δημιουργεί η Επανάσταση θα είναι ενεργή, ισχυρή και νομιμοποιητικό στοιχείο και πηγή έμπνευσης σε όλες τις δημοκρατικές διεκδικήσεις. Η Επανάσταση έβαλε το λαϊκό στοιχείο συνδιαμορφωτή στις εξελίξεις και στις τύχες της ελληνικής πολιτείας. Θα ήταν διαφορετικά αν η Ελλάδα είχε ιδρυθεί ως μετεξέλιξη ενός δυναστικού κράτους ή ως αποτέλεσμα διεθνών συνθηκών χωρίς να έχει προηγηθεί η επαναστατική συγκρότηση της νέας πολιτείας. Λίγες χώρες ιδρύθηκαν, τον 19ο αιώνα, από επαναστάσεις, όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία.

Η Επανάσταση έβαλε το λαϊκό στοιχείο συνδιαμορφωτή στις εξελίξεις και στις τύχες της ελληνικής πολιτείας

-Η ιστορία όμως επιχειρήθηκε να διαστρεβλωθεί. Από ποιους και γιατί;

Η λέξη διαστρέβλωση δεν μας λύνει το πρόβλημα. Η Επανάσταση ήταν ένα σύνθετο γεγονός. Ήλθαν μαζί κόσμοι πολύ διαφορετικοί και αντίθετοι μεταξύ τους, όπως λ.χ. η Εκκλησία και ο Διαφωτισμός, το παραδοσιακό ένοπλο στοιχείο και οι πολιτικοί. Και κάθε πλευρά επιζητούσε δικαίωση, μεγέθυνε το ρόλο της στην επανάσταση, μείωνε ή αποσιωπούσε το ρόλο των άλλων. Η Εκκλησία είναι ένα καλό παράδειγμα αποσιωπήσεων και επινοήσεων. Ποια ήταν η άποψη της πριν από την Επανάσταση; Ότι τη βασιλεία του Σουλτάνου την έδωσε ο Θεός, για να μας παιδέψει για τις αμαρτίες μας, αλλά και για να μας προφυλάξει από τους αλλόδοξους Φράγκους. Είναι αμαρτία να σηκώσουμε τα όπλα εναντίον του, οι χριστιανοί δεν επιδιώκουν μια νέα πατρίδα αλλά τον παράδεισο.

Πολλοί όμως ιερείς και δεσποτάδες είχαν ηγετικό ρόλο στην επανάσταση, και η επανάσταση στους λόγους της προς την Ευρώπη, αλλά και στη λαϊκή πεποίθηση πρόβαλε τον Σταυρό εναντίον της ημισελήνου. Μετά την επανάσταση η εκκλησία επέβαλε την άποψη της ως η τροφός του έθνους. Βαθμιαία επινοήθηκε ο όρκος και η κήρυξη της επανάστασης στην Άγια Λαύρα, αργότερα το Κρυφό σχολειό, κλπ.

-Τα πιο βασικά σημεία της Επανάστασης που διαστρεβλώθηκαν;

Οι δυο βασικές παραδοσιακές εκδοχές της επανάστασης είναι η εθνοθρησκευτική και η εθνολαϊκίστικη. Η πρώτη υποστήριζε ότι μετά από αιώνες δουλείας, στις οποίες σιγόκαιγε η φλόγα της ελευθερίας, οι Έλληνες αφυπνίζονται και ξεσηκώνονται ως ένας άνθρωπος κλπ, ενώ η δεύτερη έδινε την πρωτοκαθεδρία στο λαϊκό στοιχείο και στους κλεφταρματωλούς ως την κινητήρια δύναμη της επανάστασης, εναντίον των πολιτικών που μηχανορραφούσαν, και των ξένων που υφάρπαξαν την ελληνική ελευθερία επιβάλλοντας την βαυαροκρατία. Κάθε εποχή δίνει έμφαση σε διαφορετικά ζητήματα, φωτίζει ορισμένες πλευρές, αφήνει στο σκοτάδι άλλες. Ο Κορδάτος πριν εκατό χρόνια έδωσε έμφαση στο ρόλο της αστικής τάξης. Στην Αντίσταση στην κατοχή διδόταν έμφαση στους κλεφταρματωλούς, Θεωρούσαν την ένοπλη Αντίσταση ως συνέχειά τους. Στην Μεταπολίτευση δημιουργήθηκε ένας διάχυτος μακρυγιαννισμός.

Ο μύθος του φτωχού ανιδιοτελούς αγωνιστή. Στις πρώτες εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια δόθηκε έμφαση σε αυτούς που δημιούργησαν σχέσεις με την Ευρώπη και ειδικά με την Αγγλία ώστε να υποστηρίξει την ελληνική ανεξαρτησία. Η ιστορία της επανάστασης συνεχίζει να είναι πεδίο αντιπαραθέσεων. Δεν θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά. Με τον ίδιο τρόπο, και με αντιθέσεις επίσης, γιορτάστηκαν και τα 200 χρόνια της γαλλικής επανάστασης.

-Σήμερα στα σχολεία πώς διδάσκεται η ιστορία;

Όταν επιχειρήθηκε η αναθεώρηση των σχολικών βιβλίων το 2006 ξεσηκώθηκε θύελλα, γιατί ενοχλούσε μια περισσότερο ιστορική και με αποχρώσεις προσέγγιση. Οι πιο συντηρητικοί έλεγαν εμείς αυτά μάθαμε, αυτά θα παραδώσουμε στα παιδιά μας. Άλλοι, περισσότερο υποψιασμένοι, έλεγαν αφήστε τους εθνικούς μύθους, με αυτούς μεγαλώσαμε, με εθνικούς μύθους τρέφονται τα έθνη, το εθνικό φρόνημα έχει προτεραιότητα έναντι της ιστορικής γνώσης.

Ο φόβος του πολιτικού κόστους, κυρίως απέναντι στην Εκκλησία, πρόμαχο της παράδοσης, εμπόδισε και τον Σύριζα να προχωρήσει στην αναθεώρηση των σχολικών βιβλίων και των προγραμμάτων ιστορίας. Η προετοιμασία καινούργιων και προσαρμοσμένων στις σύγχρονες ιστορικές και παιδαγωγικές απαιτήσεις προγραμμάτων από επιτροπή ιστορικών που έγινε από τον ένα υπουργό, ακυρώθηκε από τον διάδοχό του. Ύστερα ήλθε η ΝΔ και τα κατήργησε λέγοντας ότι δεν την ενδιαφέρει η κοινωνική πλευρά της ιστορίας αλλά μόνον η εθνική.

-Όπως γίνονται επισήμως οι εορτασμοί για τα διακόσια χρόνια στη χώρα μας τι επιδιώκουν;

Το αφήγημα που φαίνεται να προβάλλεται είναι η εκσυγχρονιστική και όχι η εθνολαϊκίστικη εκδοχή των 200 χρόνων ιστορίας. Είμαστε πια μακριά από την ιστορία του περιούσιου έθνους, μακριά από την διήγηση της Ελλάδας ως θύματος των ισχυρών, δεν ακούγεται το αφήγημα της υστέρησης της Ελλάδας έναντι της Ευρώπης. Τώρα παίζει το σενάριο της «επιτυχημένης Ελλάδας». Της Ελλάδας που διάλεγε πάντα τη σωστή πλευρά της ιστορίας. Πρόκειται για ένα αυτοεγκωμιαστικό αφήγημα. Επιστημονικά είναι αφελές.

Ωστόσο έχει πολιτική στόχευση. Στο υπόβαθρό του υπάρχει το αφήγημα για τις δυο Ελλάδες, εκείνη που συντάσσεται με τις «μεταρρυθμίσεις» και εκείνη που υπερασπίζει τα «κεκτημένα». Παραπέμπει στη θεωρία για τις δυο κουλτούρες στην Ελλάδα. Η ανατολίτικη και η φιλοευρωπαϊκή, η εκσυγχρονιστική και η underdog κουλτούρα, πολιτικός ορθολογισμός και συναισθηματικός ανορθολογισμός, μνημόνιο και αντιμνημόνιο, λαϊκισμός και αντιλαϊκισμός. Με βάση αυτούς τους δυϊσμούς, ο εορτασμός των 200 χρόνων της επανάστασης χρησιμοποιείται για να στερεωθεί μια νέα ηγεμονία. Μια νέα ηγεμονία που βασίζεται σε αποκλεισμούς και δημιουργία νέων ιεραρχιών, με πυρήνα μια συμμαχία ανάμεσα σε εκσυγχρονιστική Δεξιά και δεξιόστροφο εκσυγχρονισμό.

Ο εορτασμός των 200 χρόνων της επανάστασης παραπέμπει στη θεωρία για τις δυο κουλτούρες στην Ελλάδα. Η ανατολίτικη και η φιλοευρωπαϊκή, η εκσυγχρονιστική και η underdog κουλτούρα, πολιτικός ορθολογισμός και συναισθηματικός ανορθολογισμός, μνημόνιο και αντιμνημόνιο, λαϊκισμός και αντιλαϊκισμός.

-Τα διδάγματα της Επανάστασης του 1821 ποια είναι κατά τη γνώμη σας κ. Λιάκο;

Η Ελλάδα είναι μια από τις λίγες χώρες στον πλανήτη που δεν υπάρχουν αμφισβητήσεις για τη γενέθλια πράξη από την οποία γεννήθηκε. Στη γειτονική Τουρκία λ.χ., το καθεστώς Ερντογάν αμφισβητεί έμπρακτα την κεμαλική συγκρότηση του κράτους. Και σε άλλες ευρωπαϊκές και μη χώρες η πράξη συγκρότησης θεωρείται αιτία μεταγενέστερων δεινών. Στην Ελλάδα αντίθετα η συζήτηση ήταν αν εκπληρώθηκαν ή όχι οι στόχοι της επανάστασης και αυτή ήταν η βάση του πολιτικού διαλόγου. Από κει και πέρα αυτό που συχνά ονομάζουμε διδάγματα της ιστορίας είναι είτε κοινοτοπίες (λ. χ. οι πόλεμοι είναι καταστροφικοί, οι εμφύλιοι ακόμη πιο καταστροφικοί) είτε τωρινές αντιλήψεις που τις νομιμοποιούμε με αναφορά στα ιστορικά γεγονότα. Και σε ένα τόσο μεγάλο και πλούσιο, αλλά και αντιφατικό γεγονός, μπορείς να βρεις διδάγματα για κάθε πολιτική θέση, αλλά και αντιδιδάγματα.

Πηγή: www.ieidiseis.gr

Κατηγορίες: Xρονολογική σειρά, Ενημέρωση, Κοινωνικά